Download dit artikel als PDF 30 april 2018

Het provisieverbod voor advocaten en online platforms – de ACM aan zet

De Orde van Advocaten ontmoedigt het gebruik van online platforms door advocaten. Het zou de onafhankelijk in gevaar brengen en in strijd zijn met het provisieverbod. De ACM onderzoekt een klacht dat deze toepassing van het provisieverbod leidt tot strijd met het mededingingsrecht. De argumenten van de Orde overtuigen niet en verdienen een kritische blik van de ACM.

De inkomsten van deze platforms bestaan met name uit de bijdrage die deelnemende advocaten betalen. Deze bijdrage loopt uiteen van een periodieke vergoeding voor het tonen van een profiel tot het afdragen van een percentage van het honorarium bij een succesvolle bemiddeling. Tussen deze twee uitersten zitten verschillende varianten. De Orde van Advocaten is zeer kritisch op het gebruik van online platforms en heeft aangegeven de volgende vier verdienmodellen als een overtreding van het provisieverbod te beschouwen:

  1. Vergoeding per doorgezonden offerte-aanvraag non-exclusief. Hierbij wordt een lead aan meerdere advocaten gestuurd.
  2. Vergoeding per doorgezonden offerte-aanvraag exclusief. In dit geval wordt een lead slechts aan één advocaat gestuurd.
  3. Vergoeding per aangenomen zaak.
  4. Vergoeding bedraagt een percentage van het honorarium.

Advocaten melden zich af en platforms passen verdienmodellen aan
In 2016 en 2017 heeft de Orde contact gezocht met advocaten die gebruik maken van platforms met deze verdienmodellen en hen dringend verzocht aan te tonen dat geen sprake is van strijd met het provisieverbod. Dit heeft ertoe geleid dat een aantal advocaten gestopt is met het gebruik van deze platforms en dat verdienmodellen deels zijn aangepast.

Het is de vraag of deze toepassing van het provisieverbod wel in lijn is met het Nederlandse en Europese mededingingsrecht. LegalDutch, één van de in Nederland actieve platforms, heeft inmiddels een handhavingsverzoek ingediend bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM).

Mededinging verstoord
De gedragsregels zijn een besluit van een ondernemingsvereniging in de zin van het kartelverbod. In dit concrete geval leiden zij ertoe dat de mededinging tussen advocaten wordt verstoord nu zij worden beperkt in de mogelijkheid opdrachten te verwerven. Ook rechtszoekenden ondervinden nadeel van het provisieverbod. Online platforms bevorderen de concurrentie, maken vergelijken eenvoudiger, stellen de rechtszoekende beter in staat een afgewogen keuze te maken, en leiden tot lagere prijzen. De ACM (toen nog NMa) concludeerde al in 2006 dat het wegnemen van promotiebeperkingen in de advocatuur positieve effecten heeft voor de kwaliteit en de prijzen verlaagt.

Kartelverbod
Niet elke beperking van de handelingsvrijheid van een onderneming levert echter een inbreuk van het kartelverbod op. De bescherming van een gerechtvaardigd belang kan het kartelverbod buiten werking stellen. De vraag die de ACM zal moeten beantwoorden is of de wijze waarop de Orde het provisieverbod toepast op online platforms die zich bedienen van bovenstaande verdienmodellen proportioneel is. Oftewel: is de beperking inherent aan het belang van de borging van de onafhankelijkheid of zijn er minder vergaande maatregelen denkbaar. In dit laatste geval slaagt de klacht van LegalDutch, maar als de toepassing proportioneel is, is het kartelverbod niet van toepassing.

Argumenten Orde overtuigen niet
De ACM zal zich ook de vraag moeten stellen of bij elk van deze verdienmodellen de onafhankelijkheid van de advocaat wel gevaar loopt en ingrijpen gerechtvaardigd is. Afgezien wellicht van de situatie waarin een deel van het totale honorarium wordt afgedragen (verdienmodel 4) is niet duidelijk waarom sprake zou zijn van gevaar voor de onafhankelijkheid. Waarom mag adverteren via Google AdWords of deelnemen aan een platform via een abonnement bijvoorbeeld wél, maar het betalen van een bijdrage per lead (verdienmodel 1 en 2) niet? Het enige verschil is dat de advocaat in de laatste constructie betaalt voor een kans op een specifieke zaak. Maar van betalen voor een opdracht zoals het provisieverbod verbiedt is geen sprake.

Ook zijn er minder vergaande oplossingen denkbaar om de onafhankelijkheid van deelnemende advocaten te waarborgen. De Orde zou bijvoorbeeld kunnen voorstellen om betalingen vooraf te verbieden, maar betalingen achteraf toe te staan. Pas nadat de rechtszoekende aan de advocaat opdracht heeft verstrekt, is een bijdrage aan het platform verschuldigd. Er bestaat dan geen gevaar dat de advocaat een eenmaal gedane investering wil terug verdienen en zijn beoordelingsvermogen bij het aannemen van een zaak vertroebeld raakt. Om de transparantie te vergroten zou de Orde ook kunnen eisen dat advocaten voor het aanvaarden van een opdracht aan de rechtszoekende volledige openheid over het bestaan en de hoogte van de vergoeding geven.

Kritische blik ACM past in trend
De ACM heeft de termijn waarbinnen zij een besluit dient te nemen op het handhavingsverzoek inmiddels verlengd en het is duidelijk dat zij de toepassing van het provisieverbod met de nodige scepsis bekijkt. Dit verrast niet en is in lijn met een reeds langer durende trend van mededingingsautoriteiten die de handhaving van regels voor professionele beroepen door toezichthouders kritisch volgen. In 2011 schrapte de Orde onder druk van de ACM al het verbod op het rechtstreeks benaderen van potentiele cliënten. In 2013 werd de Italiaanse orde van advocaten op de vingers getikt, onder meer wegens het verbod op het gebruik van een online platform waar juridische diensten tegen discountprijzen werden aangeboden. Het is nu aan de Orde om aan te tonen dat minder vergaand ingrijpen in de markt niet mogelijk is om het gerechtvaardigde belang van de onafhankelijkheid te waarborgen. Op basis van de argumenten die de Orde tot nu toe naar voren heeft gebracht wordt dit een zware kluif.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met onze sectie Mededinging & Aanbesteding.

Deze blog bevat algemene informatie en is met veel aandacht en zorgvuldigheid geschreven. Juridisch advies is echter altijd maatwerk. Wint u dus in een voorkomend geval altijd deskundig juridisch advies in. (Lees onze disclaimer).