Deze blog is onderdeel van onze IE-blogreeks. Lees de andere blogs hier.
Wanneer musici, dansers of acteurs een werk van letterkunde, wetenschap of kunst uitvoeren spelen zowel het auteursrecht als de naburige rechten een rol. Waar het auteursrecht het werk beschermt, beschermen de naburige rechten de uitvoering. De rechthebbende van de naburige rechten kan eenzelfde, maar ook een andere persoon zijn dan de auteursrechthebbende. De acteur voert uit, maar de tekstschrijver maakt het werk. Wil je meer weten over het auteursrecht? Lees dan hier onze blog over het auteursrecht.
Ontstaan
Naburige rechten ontstaan automatisch wanneer een werk wordt uitgevoerd door de uitvoerende kunstenaar. Denk aan uitvoeringen door een acteur, zanger, muzikant of danser, maar ook een dirigent of regisseur. Juridisch gezien is er sprake van een ‘uitvoering’ wanneer de taal, beweging of muziek waarmee de uitvoerende artiest zich uitdrukt de stemming of fantasie van het publiek prikkelt. Ook de producenten van films of fonogrammen (geluidsopnames) of omroeporganisaties kunnen naburige rechten verkrijgen wanneer zij voor het eerst fonogrammen, films of programma’s uitzenden.
Exclusieve rechten
Naburige rechten geven de uitvoerende kunstenaar of producent het recht om zelf te bepalen of en hoe een uitvoering wordt opgenomen, vermenigvuldigd of uitgezonden. Deze (rechts)personen zijn als enige bevoegd om de uitvoering vast te leggen op beeld of geluid, de opname (gedeeltelijk) te reproduceren, exemplaren van de opname te verspreiden (verkopen, verhuren uitlenen, etc.), en de opname (online) uit te zenden of ter beschikking stellen aan het publiek (on demand). Zijkunnen derden verbieden deze activiteiten te verrichten, tenzij sprake is van een uitzondering. Derden mogen bijvoorbeeld wel korte fragmenten uit de opname als citaat opnemen in reportages over actualiteiten, de opname privé of binnen het onderwijs gebruiken of een parodie maken. In dergelijke gevallen is geen sprake van een inbreuk op het exclusieve recht van de uitvoerende kunstenaar.
Duur
Uitvoerende kunstenaars, producenten van films en omroeporganisaties kunnen gedurende 50 jaar gebruik maken van hun exclusieve rechten, te rekenen vanaf de eerste dag van de maand januari in het jaar volgend op het jaar waarin de uitvoering plaatsvond of de uitvoering voor het eerst openbaar werd gemaakt. Wordt een fonogram binnen die termijn openbaar gemaakt, dan geldt een termijn van 50 jaar (voor andere soort opnames dan fonogrammen zoals video-opnames) of 70 jaar (bij fonogrammen) vanaf 1 januari in het jaar volgend op het jaar waarin het fonogram op een rechtmatige wijze openbaar is gemaakt. Voor producenten van fonogrammen geldt hetzelfde principe, maar dan 70 jaar vanaf de vervaardiging of indien binnen die termijn in het verkeer gebracht, vanaf het jaar volgend op het jaar waarin de geluidsopname in het verkeer is gebracht.
Licentie en overdracht
De rechthebbende van de naburige rechten kan anderen toestemming geven om (een deel van) zijn rechten te gebruiken. Die toestemming wordt in de praktijk vastgelegd in een licentieovereenkomst. In ruil voor de toestemming verkrijgt de licentiegever vaak een geldelijke vergoeding (royalty’s). De vorm van die vergoeding kan door de licentiegever en licentienemer worden bepaald. Het kan bijvoorbeeld gaan om een vast bedrag per maand, maar ook een vergoeding per verkoop of een percentage van de opbrengst.
Het geven van toestemming moet worden onderscheiden van overdracht van naburige rechten. Overdracht van de naburige rechten heeft tot gevolg dat de uitvoerende kunstenaar zijn exclusieve rechten verliest. Overdracht kan alleen via een ondertekende akte (contract) gedaan worden, waarbij de rechten die worden overgedragen zo duidelijk mogelijk worden omschreven.
Persoonlijkheidsrechten
De uitvoerende kunstenaar heeft ook na de overdracht van de naburige rechten nog bepaalde rechten. Het betreft de persoonlijkheidsrechten die de uitvoerende kunstenaar verkrijgt op het moment dat ook de uitvoerende rechten ontstaan. Persoonlijkheidsrechten zijn persoonsgebonden en kunnen daarom niet worden overgedragen aan een ander. De uitvoerende kunstenaar kan zich op grond van de persoonlijkheidsrechten verzetten tegen het ontbreken van zijn naamsvermelding of tegen een wijziging in de uitvoering die onder meer zorgt voor een misvorming, verminking of aantasting van de uitvoering, mits dit nadeel toebrengt aan zijn eer, naam of waardigheid. Persoonlijkheidsrechten komen ook voor in het kader van het auteursrecht. Daarover schreven wij eerder al een blog.
Tot slot
Naburige rechten beschermen uitvoerende kunstenaars, producenten en omroeporganisaties door het toekennen van exclusieve rechten met betrekking tot hun uitvoering/opname. Ze zijn als enige bevoegd om de uitvoering/opname op te nemen, te vermenigvuldigen of uit te zenden. Uitvoerende kunstenaars hebben ook persoonlijkheidsrechten, waardoor ze zich kunnen verzetten tegen het ontbreken van hun naamsvermelding en tegen een wijziging in de uitvoering/opname.
Ben je op zoek naar juridische ondersteuning bij het handhaven van jouw naburige rechten of persoonlijkheidsrechten? Ons team van IE/ICT & Privacyrecht denkt graag met je mee.
Juridisch advies is altijd maatwerk. Deze blog bevat algemene informatie. Hoewel het artikel met veel aandacht en zorgvuldigheid is geschreven, is het verstandig om in een voorkomend geval altijd deskundig juridisch advies in te winnen. (Lees onze disclaimer).
