Deze blog is onderdeel van onze IE-blogreeks. Lees de andere blogs hier.
Het modellenrecht is een soort intellectueel eigendomsrecht dat het uiterlijk van een product beschermt. Dit recht beschermt tegen concurrenten die producten namaken.
Wat is het modellenrecht?
Het modellenrecht, (eigenlijk: het tekeningen- en modellenrecht, maar in de praktijk wordt vooral modellenrecht als verzamelterm gebruikt), beschermt de uiterlijke kenmerken van een (deel van) een ’voortbrengsel’. Onder ‘voortbrengsel’ kunnen diverse producten worden verstaan, zoals auto’s, meubels, kleding en huishoudelijke apparaten. Onder ‘tekeningen’ wordt verstaan een tweedimensionaal voortbrengsel, zoals het ruitjespatroon van Burberry. Een model is een driedimensionaal voortbrengsel, zoals het flesje van Coca-cola. Ook de combinatie van een tekening en model kan worden beschermd.
Uiterlijke kenmerken
Een breed pallet aan kenmerken wordt beschermd onder het modellenrecht:
· lijnen;
· omtrek;
· kleur;
· vorm;
· textuur of texturen
· materiaal.
Kenmerken die volledig technisch of functioneel zijn bepaald, worden niet beschermd onder het modellenrecht. Denk bijvoorbeeld aan het profiel van een autoband. Voor bescherming van technische of functionele kenmerken is het octrooirecht in het leven geroepen. Ook kenmerken die noodzakelijk zijn om een product met een ander product te kunnen combineren (zoals de koppeling van een stofzuigerslang) worden niet beschermd onder het modellenrecht. Uitzondering bestaat voor modulaire systemen. Een bekend voorbeeld zijn de Lego-stenen, die wel door het modellenrecht worden beschermd.
Ontstaan modellenrecht
Er bestaan twee soorten modellen: niet-geregistreerde modellen en geregistreerde modellen. Niet-geregistreerde modellen worden gedurende 3 jaar beschermd, vanaf het moment dat ze voor het eerst beschikbaar zijn gesteld aan het publiek. Het model moet nieuw zijn en een eigen karakter hebben. De rechthebbende van een niet-geregistreerd model kan optreden tegen aanbieders van namaak-producten die nauwelijks verschillen van het model dat wordt beschermd.
Wil je het model gedurende een langere periode exclusief kunnen gebruiken, dan is registratie van het model in het modelregister nodig. We kennen het Benelux-depot (bij het BOIP), het Europees depot (bij het EUIPO) en het internationaal depot (bij het WIPO).
Een verzoek tot registratie wordt goedgekeurd als het model voldoet aan een tweetal voorwaarden:
Nieuw op de aanvraagdatum is er geen identiek model (dat slechts in onbelangrijke details verschilt) openbaar gemaakt. Is het model wel eerder openbaar gemaakt, maar binnen een periode van 12 maanden voorafgaand aan de aanvraagdatum, dan wordt het model toch als nieuw beschouwd (de ‘terme de grace’ genoemd). Openbaarmaking kan door verkoop, maar bijvoorbeeld ook door (online) publicatie of deelname aan tentoonstellingen.
Eigen karakter de algemene indruk van het nieuwe model moet verschillen van de algemene indruk van de modellen die al openbaar zijn gemaakt (het ‘umfeld’). Daarbij wordt rekening gehouden met de mate van vrijheid die de ontwerper heeft. Neem bijvoorbeeld ontwerpers van schoenen, zij hebben minder vrijheid dan ontwerpers van posters, omdat de schoenontwerper rekening moet houden met de functionaliteit van de schoen.
Ook mag het gedeponeerde model niet in strijd zijn met de openbare orde en goede zeden. Zodra het model wordt ingeschreven, wordt er bescherming verkregen voor de duur van 5 jaar. De bescherming kan maximaal vijf keer voor de duur van 5 jaar worden verlengd. Na deze periode kan iedereen het model vrijelijk gebruiken. Let wel op voor inbreuk op auteursrechten. Een voortbrengsel kan namelijk door zowel modelrechten als auteursrechten worden beschermd. De beschermingsduur van auteursrechten is langer dan die van modelrechten. Lees hier onze blog over het auteursrecht.
De ontwerper
De feitelijke ontwerper van het model is de persoon die het model kan deponeren. Is het model in dienstverband ontworpen, dan wordt de werkgever aangemerkt als de ontwerper. De werkgever kan het model dan inschrijven. Wordt het model door iemand anders dan de ontwerper gedeponeerd, dan wordt diegene die het model deponeert aangemerkt als de rechthebbende. De feitelijke ontwerper kan binnen 5 jaar na datum van publicatie van de modelinschrijving het depot opeisen, mits hij kan bewijzen dat hij de feitelijke ontwerper is.
Exclusief recht
De houder van een modelrecht is exclusief bevoegd het model te gebruiken. Onder ‘gebruik’ wordt onder meer begrepen het importeren, verkopen, verhuren, tentoonstellen, gebruiken of in voorraad hebben van een product dat onder het modelrecht wordt beschermd. Derden mogen het model niet gebruiken, tenzij de houder van het modelrecht daar toestemming voor heeft gegeven.
Wordt het model zonder toestemming gebruikt, dan kan de modelhouder daartegen optreden. Hij kan het model van de markt halen, reeds verkochte modellen terugroepen, het model (en eventueel in de productie daarvan gebruikte materialen en werktuigen) laten vernietigen én schadevergoeding (zoals gederfde winst) vorderen.
Is een exemplaar van een door een modelrecht beschermd product eenmaal door of met toestemming van de houder op de Europese markt gebracht, dan kan het product worden doorverkocht zonder toestemming van de modelhouder. De modelrechten op dat specifieke exemplaar van het product zijn dan ‘uitgeput’.
Overdracht en licentie
De houder kan zijn modelrecht, al dan niet tegen een vergoeding, overdragen aan ondernemingen of natuurlijke personen. De overdracht moet schriftelijk worden vastgelegd. Ook kan de houder een licentie (toestemming) verstrekken. De houder behoudt dan zijn modelrecht, maar geeft de licentienemer toestemming om het model (op een bepaalde wijze of in een bepaald gebied) te gebruiken.
Model vs merk
Het modellenrecht beschermt de uiterlijke vormgeving van een product, terwijl het merkenrecht kenmerken beschermt die op een product worden aangebracht ter onderscheiding van andere producten, bijvoorbeeld door het gebruik van een naam, logo of symbool. Anders dan het modellenrecht, biedt het merkenrecht bescherming voor onbepaalde tijd aangezien de beschermingsduur van 10 jaar een onbepaald aantal keren kan worden verlengd.
Model vs auteursrecht
Eenzelfde voortbrengsel kan door zowel het modellenrecht als het auteursrecht worden beschermd. Anders dan het modellenrecht, beschermt het auteursrecht creatieve werken. Dat zijn werken die het vanwege de creatieve keuzes van de maker verdienen om te worden beschermd. Dit in tegenstelling tot het modellenrecht, waarbij het in de kern gaat om voortbrengsels die zijn bedoeld om op grote schaal te worden geproduceerd en verkocht. Het grootste verschil is dat het auteursrecht een langere beschermingsduur kent, namelijk tot 70 jaar na de dood van de maker van het werk. Het voordeel van een geregistreerd model is dat eenvoudig kan worden bewezen dat er een modelrecht bestaat en sinds wanneer dat recht geldt. Er bestaat geen register voor werken die worden beschermd door het auteursrecht.
Conclusie
Het tekeningen- en modellenrecht beschermt de vormgeving van producten voor zover deze nieuw zijn en een eigen karakter hebben. De houder van dit recht is exclusief bevoegd het model (of de tekening) te gebruiken. Die bescherming verkrijgt de houder voor maximaal 25 jaar na deponering van het model in het Benelux, Europees of Internationaal modelregister. In de regel mogen derden het model slechts gebruiken als ze daarvoor een licentie (toestemming) van de houder hebben verkregen. Maken derden zonder toestemming gebruik van het model, dan kan de houder zich daartegen verzetten en de inbreukmakende producten van de markt halen, terugroepen of vernietigen. Ook kan de houder de derde aansprakelijk stellen voor de schade die hij als gevolg van de inbreuk heeft geleden.
.jpg)
